Είμαστε όλοι δημοσιογράφοι (;)
Αφορμή για το παρόν κείμενο αποτελεί η θεματική ενότητα «media από τα κάτω» που οργανώνει συζητήσεις, εργαστήρια και παρουσιάσεις» στα πλαίσια του 16ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ.
Συλλογικότητες που καταπιάνονται με την «εναλλακτική πληροφόρηση» ή «αντιπληροφόρηση» μοιράζονται τις εμπειρίες τους από τις δυνατότητες (που δίνει κυρίως το διαδίκτυο) και τις προοπτικές της «δημοσιογραφίας από τα κάτω», δηλαδή από τους ίδιους τους πολίτες.
Αναμφίβολα, «η εισβολή της ψηφιακής τεχνολογίας και των νέων μέσων επικοινωνίας ανέτρεψε μεγάλο μέρος των κοινωνικών συμπεριφορών μας: τον τρόπο που μιλάμε, που συναντιόμαστε, που ακούμε, που διαβάζουμε, που γράφουμε, που καταναλώνουμε, που συγκροτούμε, κοινότητες» (Poulet, 2009,«Το τέλος των εφημερίδων και το μέλλον της ενημέρωσης»).
Η ίδια η δημοσιογραφία επηρεάστηκε έντονα από της αλλαγές της ψηφιακής εποχής. Το νέο πεδίο, το internet επιβάλλει το συνδυασμό διαφορετικών ειδών «κειμένου» (γραπτός λόγος, ήχος, γραφικά) και την ανάπτυξη πολλαπλών δεξιοτήτων από πλευράς του επαγγελματία δημοσιογράφου.
Ο τελευταίος, πέραν τον αλλαγών στο εργασιακό καθεστώς (μεγαλύτερα ωράρια για την ανταπόκριση στις απαιτήσεις της online ενημέρωσης), χάνει το ρόλο της αυθεντίας. Από το παραδοσιακό φιλτράρισμα των ειδήσεων ώστε να μεταδοθεί συγκεκριμένη πληροφορία, βρίσκεται μπροστά «σε μία αφθονία πληροφοριών που θεωρητικά φτάνει στο άπειρο» (Weinberger, 2008, «The web difference». Στον κυκεώνα πληροφοριών του διαδικτύου, ο δημοσιογράφος, απέναντι σε ένα υψηλής μόρφωσης κοινό πρέπει να επιτελέσει το ρόλο του «ελεγκτή της ποιότητας» (Campell, 2004, «Information Age Journalism»), αξιολογώντας τις πληροφορίες και δίνοντας κίνητρο για διάδραση στους χρήστες του διαδικτύου, να ενισχύσει πλέον όχι ως αυθεντία αλλά ως ένα είδος συντονιστή τη «δημοσιογραφία της συζήτησης» (Benilde, 2008, «Από την εποχή του χαρτιού στην οθόνη»).
Αυτός ο ρόλος όμως θα λειτουργήσει πάλι εντός του οικονομικού πλαισίου της τεράστιας συγκέντρωσης των ΜΜΕ, δεδομένου ότι και τα περισσότερα ειδησεογραφικά sites αποτελούν κομμάτια μεγαλύτερων οργανισμών που λειτουργούν ως επιχειρήσεις της τεράστιας βιομηχανίας των ΜΜΕ. Όπως αναφέρει σημερινό ρεπορτάζ της «Απεργιακής Ελευθεροτυπίας» (7/6/12), 6 πολυεθνικές εταιρείες κολοσσοί ελέγχουν το 90% της πληροφορίας που βγαίνει προς τα έξω. Και τα περισσότερα sites απλώς αναδημοσιεύουν αυτήν την πληροφορία παρά παράγουν πρωτογενώς ενημέρωση.
Η δυνατότητα της τεχνολογίας του internet είναι η ανάπτυξη πρωτογενούς, μη ελεγχόμενης ενημέρωσης από τους πολίτες: citizen journalism. Όπως το έθεσε ο Nisker, στο γνωστό έργο του Gilmor «Εμείς είμαστε το μέσο», «αν δε σας αρέσουν οι ειδήσεις, φτιάξτε τις δικές σας». Η συμμετοχική δημοσιογραφία, την οποία ενθαρρύνει και το bloggers-tv.gr, δίνει ασφαλώς τη δυνατότητα στους πρώην παθητικούς αναγνώστες ή θεατές να εμπλακούν στη διαδικασία της πληροφόρησης. Κατά το μότο του πετυχημένου συνεργατικού ιστοτόπου ohmynews, "κάθε πολίτης είναι ρεπόρτερ".
Τα blogs, αμφισβητούν ευθέως την οικειοποίηση της δημοσιογραφίας μόνο από επαγγελματίες. Όμως, δε μπορούν, κατά τη γνώμη μου να αποτελέσουν το τέλος της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, διότι η επαγγελματική ενασχόληση είναι η μόνη που επιβάλλει συστηματική έρευνα, τεκμηρίωση, τήρηση δεοντολογίας και εξειδίκευση. Όμως, η «αντιπληροφόρση» των πολιτών μπορεί να δώσει στους δημοσιογράφους που σέβονται το ρόλο τους (κριτές της εξουσίας) ερεθίσματα και υλικό για σφαιρικότερη διερεύνηση. Μπορεί να σπρώξει την επαγγελματική δημοσιογραφία σε πιο ενδιαφέροντα μονοπάτια.
Ενώ φαίνεται, μέσω των τεχνολογικών δυνατοτήτων (ας μη λησμονούμε βέβαια και το ψηφιακό χάσμα που «απαγορεύει» στην πλειονότητα του πληθυσμού την πρόσβαση στα νέα μέσα), εύκολη η παράκαμψη των επαγγελματιών δημοσιογράφων, τελικά μάλλον καθίσταται περισσότερο πολύτιμη η σοβαρή δημοσιογραφία που θα βάλει «τάξη» στο χάος του διαδικτύου και θα το χρησιμοποιήσει για να ακυρώσει τα ισχυρά φίλτρα των παραδοσιακών ΜΜΕ.
Την ίδια στιγμή, οι ενεργοί πολίτες και τα κινήματα βάσης (grassroots), όπως αυτά που συναντώνται στο 16 αντιρατσιστικό φεστιβάλ, οφείλουν εκμεταλλευόμενοι τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου (ελευθερία, διαδραστικότητα, χρήση πολυμέσων) να αναδεικνύουν τα κενά της (μαζικής) πληροφόρησης και τις εξαρτήσεις της επαγγελματικής δημοσιογραφίας. Και κυρίως να καλλιεργούν την κουλτούρα της συμμετοχής προκειμένου να φανεί πως η ενημέρωση δεν είναι προνόμιο των λίγων αλλά δημοκρατικό δικαίωμα όλων. Όπως έχει γράψει και ο Meyer, «η δημοσίευσης είναι η ψυχή της δικαιοσύνης».
