Τα media και το "Σωματίδιο του Θεού"
άρθρο του Λούκα Μπαρόνι στην ιταλική εφημερίδα "il manifesto" (5/7). Μετάφραση για τα Ενθέματα της Αυγής της Κυριακής, Ελένη Βουγιουκλάκη.
«Μου φαίνεται απίστευτο ότι συνέβη όσο ζούσα». Είναι αλήθεια: ακόμα και οι φυσικοί κλαίνε! Ο ογδοντατριάχρονος Πήτερ Χιγκς δεν ήξερε πως να κρύψει την τόσο ανθρώπινη συγκίνησή του, όταν, μετά από πενήντα περίπου χρόνια, είδε την πρώτη πειραματική επιβεβαίωση της υπόθεσής του: το πεδίο Ηiggs υπάρχει, και η απόδειξη παρουσιάστηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Η εικόνα του δακρυσμένου, ηλικιωμένου φυσικού, συνοδευόμενη από τις παρατεταμένες επευφημίες του ακροατηρίου, που, όρθιο, τον χειροκροτεί, αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο τρόπο μια ιστορία της θεωρητικής φυσικής που είναι ικανή να γίνει είδηση της πρώτης σελίδας.
Yπάρχουν όλα τα υλικά.
Πρώτα πρώτα, ένας ηλικιωμένος πρωταγωνιστής που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μελετώντας κάτι που η πλειοψηφία από εμάς δεν θα ήξερε να το εξηγήσει, η συγκίνηση όμως του οποίου σπάει τον τοίχο του γυάλινου πύργου με τα όπλα της ενσυναίσθησης. Κι έπειτα, έχουμε την εποποιία χιλιάδων επιστημόνων, σε όλο τον πλανήτη, που φτιάχνουν μαζί μια συνεργασία που επικεντρώνεται σε ένα γιγάντιο δαχτυλίδι με περίμετρο 27 χιλιόμετρα. Τέλος, όπως στην πιο κλασική χολυγουντιανή ταινία, δεν λείπουν τα απρόοπτα: τα διάφορα συμβάντα της διαδρομής που ανάγκασαν τη μηχανή να σβήσει και καθυστέρησαν τη λειτουργία της.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η θεωρητική φυσική γίνεται σουπερστάρ. Δέκα περίπου μήνες πριν, και πάλι το Cern συγκέντρωσε, για μια ακόμα φορά, τους προβολείς της δημοσιότητας για μια είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου: τα νετρίνα που είναι πιο γρήγορα από το φως. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν δεν θα φανταζόταν ποτέ ότι, για λίγες μέρες, τα πρωτοσέλιδα όλου του κόσμου θα ασχολούνταν με τη γενική θεωρία της σχετικότητας.Αυτά τα δύο περιστατικά αποδεικνύουν πως ακόμα και ένας επιστημονικός τομέας παραδοσιακά δύσκολος και λιγότερο διαπερατός από τα οικονομικά συμφέροντα, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με την βιοϊατρική, ταρακουνήθηκε από ισχυρά χτυπήματα που ανατρέπουν τη σχέση του με την κοινωνία. Και στις δύο περιπτώσεις, αποφασίστηκε να δημοσιοποιηθεί μια ανακοίνωση που ακόμη δεν είχε επιβεβαιωθεί με τη δημοσίευση κανενός άρθρου, με τον παραδοσιακό δηλαδή τρόπο γνωστοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων στην επιστημονική κοινότητα.
Σήμερα, οι φυσικοί σπάνε με φυσικότητα αυτή την παράδοση. Και πράγματι, όπως οι αμερικάνοι πλασιέ, ο γενικός διευθυντής του Cern, Ρολφ Χόιερ, μιλώντας για το μποζόνιο Higgs είπε: «Εγώ θα έλεγα ότι το έχουμε, εσείς τι λέτε;» — αν και η Φάμπιολα Τζανότι, η ιταλίδα νομπελίστρια επικεφαλής του πειράματος Atlas, ζήτησε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου να κάνουμε υπομονή και να περιμένουμε να διαβάσουμε τη δημοσίευση. Κι αυτό είναι όλο.
Κρίμα που την τελευταία φορά οι επιστήμονες την πατήσανε σ’ αυτό το παιχνίδι: ο Αντόνιο Ερεντιτάτο και ο Ντάριο Αουτιέρο, υπεύθυνοι της συνεργασίας Opera που παρουσίασε τα αποτελέσματα για τα νετρίνα το Σεπτέμβριο, χρειάστηκε να παραιτηθούν, αφού αποδέχθηκαν ότι επρόκειτο για λάθος. Ένα τεχνικό σφάλμα, που σε άλλους καιρούς οι φυσικοί θα το είχαν λύσει μόνοι τους προστατευμένοι από τα βλέμματα του κόσμου.
Από την άλλη μεριά, πειράματα τόσο περίπλοκα καταδεικνύουν ένα άλλο δομικό πρόβλημα: πώς είναι δυνατόν να επαναληφθούν τα αποτελέσματα ενός πειράματος μοναδικού στον κόσμο όπως αυτό του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων; Ευτυχώς η επιστήμη γίνεται από τόσους πολλούς ανθρώπους που τα λάθη –θεμελιώδη για την πρόοδο της επιστήμης– διορθώνονται χάρη στη συνεργασία όλων. Αλλά το μεθοδολογικό πρόβλημα παραμένει.
Για να μη μιλήσουμε για το γεγονός ότι τα social media ή τα μπλογκ των ίδιων των επιστημόνων σπάνε ακόμα πιο συχνά τα όρια ανάμεσα στον κόσμο της έρευνας και το εξωτερικό, φέρνοντας στη δημόσια σφαίρα συζητήσεις που κάποτε θα γίνονταν μόνο σε αποστειρωμένες διαλέξεις ή σε εξειδικευμένα περιοδικά.
Είναι θετικό, αν αναλογιστούμε μια αξία που η επιστημονική έρευνα φέρνει στη δημόσια σφαίρα, με όλους τους περιορισμούς που αυτό συνεπάγεται. Είναι αρνητικό, αν αυτό σηματοδοτεί την απώλεια της αναγκαίας αυστηρότητας όταν ανακοινώνεται το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας και περίπλοκης έρευνας που συχνά δεν είναι άσπρο ή μαύρο, αλλά περιλαμβάνει ένα μεγάλο τμήμα γκρίζου και συνεπάγεται πολύ δουλειά που απομένει ακόμα να γίνει, όπως σημειώνει η Τζανότι.
Από την άλλη πλευρά, ας αναγνωρίσουμε στο Cern ότι χρησιμοποιώντας το κατάλληλο μείγμα, συνδυάζοντας επιμελώς τα ενημερωτικά μέσα και καλυμμένες τεχνικές μάρκετινγκ, κατάφερε να παραμείνει στις πρώτες σελίδες. Όπως όταν αρκεί ένα δελτίο τύπου για ένα φυσιολογικό μπλακ άουτ στα ψυκτικά συστήματα του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων, για να καθαιρεθεί ο ύποπτος, που θα μπορούσε να έχει προκληθεί από ένα ψίχουλο μπαγκέτας που εναποτέθηκε εκεί από κάποιο «πουλάκι».
