Αλληλεγγύη: φιλανθρωπία, ανάγκη ή κοινωνικό πρόταγμα;
Σε καιρούς κοινωνικής αποδιάρθρωσης και εξαθλίωσης, μία νέα επωδός ακούγεται από πολλά χείλη: (κοινωνική) ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ. Αίφνης, κατακεραυνώνονται ο σταρχιδισμός, ο ατομικισμός και ο φιλοτομαρισμός ως αξίες παράταιρες με τα νέα αλληλέγγυα ήθη. Τονίζεται η ανάγκη για αλληλεγγύη, σαν μια χριστιανικού τύπου αλληλοβοήθεια με το διπλανό μας.
Καθόλου τυχαία, «Αλληλεγγύη» ήταν το όνομα της περίφημης ΜΚΟ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Η εν λόγω ΜΚΟ, ιδιαίτερα αμαρτωλή, χρησιμοποιήθηκε ως όχημα για κατασπατάληση δημόσιου χρήματος και έμεινε στην ιστορία για τους τόνους σάπιους πουλερικών που ποτέ δεν έφτασαν στις πληγείσες από το τσουνάμι περιοχές (το 2006).
Και σήμερα, η Εκκλησία προβάλλει αντίστοιχο έργο που υλοποιεί μέσω συσσιτίων ή άλλων δράσεων. Σε συνεργασία με τον δημοσιογραφικό οργανισμό του εφοπλιστή Αλαφούζου (ΣΚΑΪ) (αλλά και τις Ένοπλες Δυνάμεις) υλοποιούν πρωτοβουλίες με ξεκάθαρο φιλανθρωπικό χαρακτήρα. «Όλοι μαζί μπορούμε», σύμφωνα με το ΣΚΑΪ, παρ’ ότι τα μέτρα που προκαλούν τη γενικευμένη δυσανεξία και αυξάνουν τη ζήτηση για τέτοιες πρωτοβουλίες, αποτελούν κατά την προπαγάνδα του ομίλου αυτού, «αναγκαίες μεταρρυθμίσεις» για την έξοδο από τη κρίση.
Πέρα από την και στον αντίποδα της «από τα πάνω» εκπορευόμενης φιλανθρωπίας ( και τα διαφημιστικά και οικονομικά οφέλη μέσω φοροαπαλλαγών που απολαμβάνουν οι φορείς της), αναπτύσσονται τοπικού χαρακτήρα κινήσεις αλληλεγγύης, ως ελάχιστο δίκτυ προστασίας για τους πιο αδύναμους. Από ανταλλακτικά παζάρια και συλλογικές κουζίνες μέχρι κοινωνικά ιατρεία και παντοπωλεία, ξεφυτρώνουν σε πολλές πόλεις της χώρας ως αποτέλεσμα αυτενέργειας της «κοινωνίας πολιτών».
Οι περισσότεροι συμμετέχοντες σε τέτοιου είδους αυτοοργανωμένες δράσεις υπογραμμίζουν το διαχωρισμό από την φιλανθρωπία: η αλληλεγγύη ταυτίζεται με την αντίσταση του λαού στη μνημνονιακή βαρβαρότητα και τη διάλυση του κοινωνικού κράτους. Όπως τονίζει η Ομάδα Εργασίας του ΣΥΡΙΖΑ για τις Δομές Κοινωνικής Αλληλεγγύης (δομές που πολλά τμήματα της Αριστεράς, του Αντιεξουσιαστικού χώρου και της Οικολογίας έχουν ανάγει σε κύριο πολιτικό πρόταγμα της περιόδου που διανύουμε), «είναι μια διαδικασία λαϊκής αυτοοργάνωσης στη βάση των κοινωνικών αναγκών με χειραφετητικό περιεχόμενο και αποτέλεσμα».
Σύμφωνα με την τοποθέτηση των ανθρώπων που σηκώνουν στις πλάτες τους τις δομές αλληλεγγύης, δεν πρέπει οι πρωτοβουλίες να επιδιώκουν την υποκατάσταση του υπό διάλυση κοινωνικού κράτους, αλλά να λειτουργήσουν ως καταλύτης για τη διεκδίκηση των κοινωνικών παροχών σε όλους.
Η καίρια διαφορά μεταξύ της φιλανθρωπίας και της αλληλεγγύης είναι η ενεργοποίηση των πολιτών (από τη δεύτερη) στην κατεύθυνση της συλλογικής αντιμετώπισης των κοινωνικών ζητημάτων. Στο κάδρο επιχειρεί με ύφος νταβατζή να μπει και η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή με δράσεις (συσσίτια, αιμοδοσία) που καλλιεργούν όχι μόνο το ρατσισμό («μόνο για έλληνες») αλλά και την απάθεια των πιο εξαθλιωμένων («ελάτε σε μας την τάδε ώρα για να πάρετε ένα κιλό πατάτες») οι οποίοι επί της ουσίας διαπομπεύονται (τους ζητείται ταυτότητα και βιντεοσκοπούνται στις ουρές των συσσιτίων που οργανώνονται υπό τη χορηγεία μεγάλων αλυσίδων Super Market).
Η τεράστια απόσταση από τις δράσεις τις Χρυσής Αυγής έγινε σαφής από το Δίκτυο Αλληλεγγύης Βύρωνα: «προσφέρουμε τρόφιμα αλλά δεν το βιντεοσκοπούμε». Στο εν λόγω Δίκτυο, όπως και στα περισσότερα αυτοοργανωμένα δίκτυα, «δεν ενθαρρύνεται η παθητικότητα και η ανάπτυξη σχέσεων εξουσίας μεταξύ εκείνου που προσφέρει και εκείνου που δέχεται την προσφορά. Αντιθέτως, προκρίνεται η ενεργοποίηση όσων μπορούν να έχουν φυσική παρουσία ως ισότιμα μέλη του Δικτύου Αλληλεγγύης».
Ως εκ τούτου, η αλληλεγγύη, εκ των ων ου άνευ για τη επιβίωση κομματιών της κοινωνίας, (μοιάζει να) είναι τέκνο της ανάγκης. Μπορεί, όμως, να μετουσιωθεί σε κάτι παραπάνω, σε μια θεμελιώδη αξία μελλοντικών οραμάτων; Μπορεί να εμπλουτίσει οικονομικά μοντέλα που θα υπερβαίνουν το σημερινό;
Μια τέτοια κουβέντα, ως απόρροια των διεκδικήσεων του «κινήματος κατά της Νεοφιλελεύθερης Παγκοσμιοποίησης», βρίσκεται σε εξέλιξη. Μια ολιστικού τύπου εναλλακτική στην κυριαρχία του χρήματος αποτελεί στόχο κινημάτων από τους Ζαπατίστας μέχρι το κινήμα «Χωρίς Μεσάζοντες» που ξεκίνησε από την Πιερία και δικτυώθηκε σε όλη την Ελλάδα.
Η αλληλέγγυα (- κοινωνική) οικονομία, όπως την αναλύουν οι Καπογιάννης και Νικολόπουλος, στοχεύει στην παρεμβολή ανάμεσα στους δύο κυρίαρχους τομείς της Οικονομίας: του ιδιωτικού – εμπορευματικού και του δημόσιου – κρατικού. Ο «τρίτος τομέας» αφορά τις «ενώσεις της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή το σύνολο των υπερ-ατομικών και υπερ-οικογενειακών οργανώσεων οι οποίες δεν εμφορούνται κατ’ αρχήν από την επιδίωξη ατομικού ή ιδιωτικού χρηματοοικονομικού συμφέροντος και δραστηριοποιούνται προς το κοινό καλό». Διέπεται δε από την αρχή της αμοιβαιότητας και περιλαμβάνει συνεταιρισμούς, ιδρύματα, σωματεία αλληλοβοηθητικά ταμεία, αλλά και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις.
Σ’ ένα ιδεοτυπικό – αξιακό επίπεδο πρόκειται για μια οικονομία ανθρώπινων και οικολογικών μεγεθών με (μικρο) τοπική, κατά βάση και κατ’ αρχήν, οικονομική συγκρότηση που αποσκοπεί στην κοινωνικοποίηση, εξανθρωπισμό, δημοκρατικοποίηση και οικολογικοποίηση της οικονομίας. Συνδέεται με το μοντέλο της από-ανάπτυξης που αναλύεται στο γνωστό έργο του Σερζ Λατούς.
Ο τελευταίος, προτρέπει να θεμελιώσουμε μορφές ζωής και δημοκρατικούς κοινωνικούς θεσμούς, στους οποίους η λιτότητα, η μείωση της κατανάλωσης και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα παίζουν ένα ρόλο καθοδήγησης και προσανατολισμού των επιλογών.
Κύρια νομική μορφή της αλληλέγγυας οικονομίας είναι οι συνεταιρισμοί. Μάλιστα, με το νόμο 4019/2011 (Κατσέλη) θεσπίζεται και στη χώρα μας η «Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση» ως φορέας της «κοινωνικής οικονομίας».
Όπως καταλαβαίνετε, το πεδίο είναι πολύπλοκο τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε θεσμικό επίπεδο. Η δυνατότητα εφαρμογής τέτοιων μοντέλων σε μεγάλη κλίμακα είναι το ζητούμενο. Γιατί, άλλο πράγμα είναι μια τράπεζα χρόνου σε μια γειτονιά της Αθήνας (όπου ο καθηγητής θα διδάξει αγγλικά σε αντάλλαγμα μιας υδραυλικής εργασίας) και άλλο η ανάπτυξη του «τρίτου τομέα», σε ένα τόσο ανταγωνιστικό περιβάλλον όπως αυτό του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.
Αξίζει να σημειώσουμε πως η σημερινή Αξιωματική Αντιπολίτευση, μέσω του Αλέξη Τσίπρα, έχει διατυπώσει πολλάκις την πρόθεση να ενισχύσει (και ως Κυβέρνηση ενδεχομένως), τόσο τα δίκτυα αλληλεγγύης (ως πρώτη ασπίδα προστασίας των πληττόμενων κοινωνικών στρωμάτων) όσο τα συνεταιριστικού τύπου εγχεοιρήματα που αποσκοπούν στην αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος. Στο φεστιβάλ μάλιστα των Νέων Συριζα (5 ως 7 Οκτώβρη στο Άλσος Γουδή) θα υπάρχει ειδική θεματική ενότητα «Αλληλεγγύης» όπου θα συζητηθούν εις βάθος οι προοπτικές του συγκεκριμένου πεδίου. Το επισημαίνουμε, διότι πέραν της Χρυσής Αυγής (με τη διαστρεβλωμένη και επικίνδυνη αντίληψη περί αλληλεγγύης), κανένας άλλος πολιτικός φορέας σε κεντρικό επίπεδο δεν έχει ούτε διακηρυκτικά ασχοληθεί με το ζήτημα.
Και χωρίς τη στήριξη της Πολιτείας (που θα στηρίξει τις, κατά τ' άλλα, ανεξάρτητες και αυτόνομες τοπικές και αποκεντρωμένες αλληλέγγυες δομές), τέτοιες πρωτοβουλίες θα παραμείνουν αποσπασματικές, ημιτελείς και συμπληρωματικές της φιλανθρωπίας των ισχυρών…
ΔΕΙΤΕ:
Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα: "Αλληλεγγύη: το αντίδοτο στη φτώχεια" (ανατρέξτε ΕΔΩ)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ:
Δ. Καπογιάννης - Τ. Νικολόπουλος: "Εισαγωγικές επισημάνσεις για την εξέλιξη της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας και για το εννοιολογικό και επιστημολογικό της πεδίο" (ανατρέξτε ΕΔΩ)
Γ. Κολέμπας: "Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία" (ανατρέξτε ΕΔΩ)
Σ. Λατούς: Το στοίχημα της Αποανάπτυξης (εκδόσεις Βάνιας, 2008).
Α. Ρουμελιώτης: Μπορώ και χωρίς ευρώ (εκδόσεις Ιανός, Απρίλιος 2012).
Δίκτυο Αλληλεγύης Βύρωνα: "Προσφέρουμε τρόφιμα -αλλά δεν το βιντεοσκοπούμε" (ανατρέξτε ΕΔΩ)
Νόμος 4019/2011: Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις (ανατρέξτε ΕΔΩ)
Σημαντικά εγχειρήματα στην Ελλάδα:
Βοτανικός Κήπος, ελεύθερος κοινωνικός χώρος στην Πετρούπολη
Ιατρείο Κοινωνιής Αλληλεγγύης στο Ρέθυμνο
Εναλλακτικό Πολιτιστικό Εργαστήρι στην Κέρκυρα
Εθελοντική Ομάδα Δράσης του Ν. Πιερίας (δημιούργησε το "Κίνημα Χωρίς Μεσάζοντες", το οποίο σε πρόσφατη Πανελλαδική Συνάντηση στην Κατερίνη κατέγραψε τις κατά τόπους εμπειρίες και συντόνισε τη δράση του).
