Η κρίση ως ευκαιρία
του Μιχάλη Βεληζιώτη, από το Red Notebook
Στο τελευταίο άρθρο του στους New York Times, ο Πωλ Κρούγκμαν δίνει την πραγματική διάσταση των πολιτικών λιτότητας. Φέρνοντας το παράδειγμα των πολιτικών αυτών στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε μια χώρα δηλαδή που δεν έχει σημαντικό πρόβλημα χρέους και μπορεί να δανείζεται πολύ φθηνά από τις αγορές, μας λέει πως η λιτότητα δεν έχει καμιά οικονομική λογική σε περιόδους ύφεσης.
Από τη στιγμή, λοιπόν, που στο επίπεδο των οικονομικών η άμυνα των υπερασπιστών των πολιτικών λιτότητας καταρρέει, αυτοί περνούν στη δεύτερη γραμμή άμυνάς τους: «πρέπει όμως να μικρύνουμε το μέγεθος του κράτους». Φυσικά, ούτε αυτό έχει οικονομική λογική. Έχει όμως συγκεκριμένη πολιτική λογική, εφόσον αντικατοπτρίζει και εξυπηρετεί συγκεκριμένα ταξικά συμφέροντα.
Περνώντας τώρα στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι φυσικά γεγονός πως το ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να δανειστεί χρήματα από τις αγορές για να εξυπηρετήσει έλλειμμα και χρέος. Ο δανεισμός όμως που τελικά μας προσφέρεται από ΕΕ και ΔΝΤ, συνοδεύεται από (απαιτούμενες για να υπάρξει δανεισμός) πολιτικές λιτότητας και μεταρρυθμίσεις. Μεταρρυθμίσεις τόσο δραστικές, που καταλήγουμε στο να μη μπορέσουμε ποτέ τελικά να μειώσουμε το χρέος, λόγω της οικονομικής καταστροφής στην οποία αυτές οδηγούν. Πώς μπορεί να έχει οικονομική λογική κάτι τέτοιο;
Φυσικά και δεν έχει. Γιατί όλο το «παιχνίδι» είναι θέμα ταξικών συμφερόντων και λογικών πολιτικών, όχι οικονομικών. Χρησιμοποιώντας πάλι τη σκέψη του Κρούγκμαν, το ζήτημα δεν είναι απαραίτητα η οικονομική ανάκαμψη. Η λιτότητα και οι μεταρρυθμίσεις δεν επλύουν την κρίση. Αντίθετα, επιτείνουν την κρίση και, την ίδια στιγμή, κάνουν χρήση της κρίσης. Γιατί η τελευταία είναι η πολυπόθητη ευκαιρία για την επίτευξη ταξικών στόχων με μακροπρόθεσμο χαρακτήρα.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την απορρύθμιση της ελληνικής αγοράς εργασίας. Με το πρόσχημα της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας κόστους, που είναι η μόνη υποτίθεται που θα φέρει την επιθυμητή ανάκαμψη, οι εργασιακές σχέσεις αποδιαρθρώνονται κι επίσημα πλέον. Σε μια αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα με χαρακτηριστικά ζούγκλας εδώ και πολλά χρόνια, σκοπός των απορρυθμίσεων είναι να απελευθερωθούν, και τυπικά πλέον, τα χέρια των εργοδοτών. Χαμηλότεροι μισθοί, πιο ελεύθερες απολύσεις, περισσότερα κέρδη στο μέλλον και για πάντα. Και τυπικά πλέον, λοιπόν, το συγκεκριμένο ταξικό συμφέρον κατοχυρώνεται. Θριαμβευτικά.
Με βάση τα παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να φτάσει στο συμπέρασμα πως όλοι όσοι υπερασπίζονται τα μέτρα των μνημονίων, το κάνουν λόγω συγκεκριμένου ταξικού συμφέροντος. Δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχουν και οι «χαζοχαρούμενοι». Αυτοί λοιπόν, ανεξαρτήτως της κοινωνικής θέσης στην οποία ανήκουν, υποβαθμίζουν το παρόν, το μέγεθος δηλαδή της καταστροφής, την οικονομική και κοινωνική οπισθοδρόμηση, τη συρρίνωση της δημοκρατίας. Και ατενίζουν το μέλλον με χαμόγελο, βλέπουν την κρίση και τα μέτρα ως κάτι θετικό, ως καταλύτη για να διορθωθούν τα δομικά «κακώς κείμενα» της ελληνικής οικονομίας: «Τι μου μιλάς τώρα για τάξεις και συμφέροντα...Εντάξει, δε λέω, θα είμαστε για λίγο κάπως άβολα, μετά όμως θα γίνουμε επιτέλους μια μοντέρνα οικονομία». Αυτή η κρίση λοιπόν, προσθέτουν, είναι ευκαιρία για όλους μας. Ναι, σίγουρα είναι: θα μάθουμε επιτέλους πώς να κάνουμε το σκατό μας παξιμάδι.
Από τη στιγμή, λοιπόν, που στο επίπεδο των οικονομικών η άμυνα των υπερασπιστών των πολιτικών λιτότητας καταρρέει, αυτοί περνούν στη δεύτερη γραμμή άμυνάς τους: «πρέπει όμως να μικρύνουμε το μέγεθος του κράτους». Φυσικά, ούτε αυτό έχει οικονομική λογική. Έχει όμως συγκεκριμένη πολιτική λογική, εφόσον αντικατοπτρίζει και εξυπηρετεί συγκεκριμένα ταξικά συμφέροντα.
Περνώντας τώρα στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι φυσικά γεγονός πως το ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να δανειστεί χρήματα από τις αγορές για να εξυπηρετήσει έλλειμμα και χρέος. Ο δανεισμός όμως που τελικά μας προσφέρεται από ΕΕ και ΔΝΤ, συνοδεύεται από (απαιτούμενες για να υπάρξει δανεισμός) πολιτικές λιτότητας και μεταρρυθμίσεις. Μεταρρυθμίσεις τόσο δραστικές, που καταλήγουμε στο να μη μπορέσουμε ποτέ τελικά να μειώσουμε το χρέος, λόγω της οικονομικής καταστροφής στην οποία αυτές οδηγούν. Πώς μπορεί να έχει οικονομική λογική κάτι τέτοιο;
Φυσικά και δεν έχει. Γιατί όλο το «παιχνίδι» είναι θέμα ταξικών συμφερόντων και λογικών πολιτικών, όχι οικονομικών. Χρησιμοποιώντας πάλι τη σκέψη του Κρούγκμαν, το ζήτημα δεν είναι απαραίτητα η οικονομική ανάκαμψη. Η λιτότητα και οι μεταρρυθμίσεις δεν επλύουν την κρίση. Αντίθετα, επιτείνουν την κρίση και, την ίδια στιγμή, κάνουν χρήση της κρίσης. Γιατί η τελευταία είναι η πολυπόθητη ευκαιρία για την επίτευξη ταξικών στόχων με μακροπρόθεσμο χαρακτήρα.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την απορρύθμιση της ελληνικής αγοράς εργασίας. Με το πρόσχημα της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας κόστους, που είναι η μόνη υποτίθεται που θα φέρει την επιθυμητή ανάκαμψη, οι εργασιακές σχέσεις αποδιαρθρώνονται κι επίσημα πλέον. Σε μια αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα με χαρακτηριστικά ζούγκλας εδώ και πολλά χρόνια, σκοπός των απορρυθμίσεων είναι να απελευθερωθούν, και τυπικά πλέον, τα χέρια των εργοδοτών. Χαμηλότεροι μισθοί, πιο ελεύθερες απολύσεις, περισσότερα κέρδη στο μέλλον και για πάντα. Και τυπικά πλέον, λοιπόν, το συγκεκριμένο ταξικό συμφέρον κατοχυρώνεται. Θριαμβευτικά.
Με βάση τα παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να φτάσει στο συμπέρασμα πως όλοι όσοι υπερασπίζονται τα μέτρα των μνημονίων, το κάνουν λόγω συγκεκριμένου ταξικού συμφέροντος. Δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχουν και οι «χαζοχαρούμενοι». Αυτοί λοιπόν, ανεξαρτήτως της κοινωνικής θέσης στην οποία ανήκουν, υποβαθμίζουν το παρόν, το μέγεθος δηλαδή της καταστροφής, την οικονομική και κοινωνική οπισθοδρόμηση, τη συρρίνωση της δημοκρατίας. Και ατενίζουν το μέλλον με χαμόγελο, βλέπουν την κρίση και τα μέτρα ως κάτι θετικό, ως καταλύτη για να διορθωθούν τα δομικά «κακώς κείμενα» της ελληνικής οικονομίας: «Τι μου μιλάς τώρα για τάξεις και συμφέροντα...Εντάξει, δε λέω, θα είμαστε για λίγο κάπως άβολα, μετά όμως θα γίνουμε επιτέλους μια μοντέρνα οικονομία». Αυτή η κρίση λοιπόν, προσθέτουν, είναι ευκαιρία για όλους μας. Ναι, σίγουρα είναι: θα μάθουμε επιτέλους πώς να κάνουμε το σκατό μας παξιμάδι.
